No cure no pay?

Hoera. De gratis lunch (free lunch) bestaat en hij heet "no cure no pay".

De VVD en PvdA willen het systeem van no cure no pay voor advocaten invoeren. Het zou de drempel tot het rechtssysteem verlagen. Van der Steur van de VVD vindt dat “alles onderzocht moet worden dat kan bijdragen aan een betaalbare rechtsbijstand voor brede groepen in de samenleving”. Goed bedoeld. Dom plan.

Ard van der Steur

Het idee is dat toegang tot de rechter duur is. De mensen voor wie dat een grote drempel is, terwijl ze het gelijk aan hun kant hebben, kunnen zo gemakkelijker ondersteuning vinden. 

Het lijkt een goed idee, want voor toegankelijke rechtspraak alle kosten verlagen is duur. En gesubsidieerde toegang heeft als mogelijk averechts effect dat mensen die kansloos zijn op kosten van gesubsidieerde rechtspraak blijven proberen.

Het plan van Van der Steur werd in 2005 echter nog afgekeurd omdat er angst was voor een claimcultuur. Er zitten immers naast de voordelen ook grote nadelen aan.

Ten eerste de kosten. De kosten van een toegankelijk rechtssysteem komen in het geval van no cure no pay niet voor rekening van de samenleving, maar van de mensen die winnen. Er is geen gratis lunch, ergens moet het uit betaald worden. In de VS letten de winnaars door de hoge claims niet zo op de kosten en kunnen advocaten torenhoge honoraria vragen van de mensen die de rechtszaak winnen. Dat is het eerste bezwaar: het kostenbewustzijn wordt verminderd. Dat vond ik helemaal niet bij de VVD passen. Tweede bezwaar is de druk die het geeft om er niet zonder advocaat uit te komen. Dat misschien zelfs een groter bezwaar. Advocaten hebben geen baat bij een oplossing die zonder advocatenhulp voor beide partijen redelijk uitpakt. Met een rechtszaak kunnen ze misschien wel meer verdienen.

Is een bonus om de zaak te winnen wel een goede prikkel?

Het gaat bovendien uit van de gedachte dat geld de beste prikkel is om goed werk te leveren. Ik dacht dat we met de bonussen nu juist hadden gezien dat het prikkelt tot de verkeerde initiatieven: stiekem te hoge rekeningen indienen en zo, om die zaak te compenseren waar je geen geld mee kon verdienen.

Naar het beloningsysteem om de advocaat hetzelfde financieel belang te geven als de klant is onderzoek gedaan. De uitkomsten zijn niet gunstig. Ik heb het dan over onderzoek dat is gedaan naar het werken met bonussen in ondernemingen. Daarbij blijkt dat de intrinsieke motivatie om iets goed te willen doen wordt vervangen door een extrinsieke motivatie voor financieel gewin. Dat pakt meestal niet goed uit. Een bekend voorbeeld van de intrinsieke motivatie iets goed te doen vervangen door de extrinsieke motivatie is de kinderopvang: de boete op te laat komen. Dit werkte averechts: juist meer ouders in plaats van minder kwamen hun kind na de officiële sluitingstijd ophalen. Zij beschouwden de boete als een financiële overeenkomst en ze zetten emotionele overwegingen opzij. 

Bij bloedbanken bleek de prikkel ook niet goed te werken: toen er een beloning voor donoren werd ingevoerd, kwamen er minder mensen bloed geven. De motivatie ‘iets goeds te doen voor anderen’ werd weggedrukt door het besef dat bloed geven gewoon een financiële transactie is.

Klinkt soft, maar wat als het nu eenmaal zo werkt? Het komt erop neer dat het eigen plichtsgevoel wordt weggedrukt door rationele overwegingen. Ik zou zeggen: niet doen. Er zijn betere manieren om de toegang tot de rechter laagdrempelig te houden.

Gunstig is wel dat de VVD en PvdA hiermee erkennen dat de toegang tot de rechter onder druk staat.

WRR studie transparante rechtspraak

Zou meer transparantie in de rechtspraak helpen? In een interessant artikel gaan Dennis Broeders en Henk Griffioen van de WRR daar op in. 

"Een groot manco in de interactie tussen ‘mondige burgers’ enerzijds en de rechterlijke macht anderzijds is namelijk dat het rechterlijk systeem traditioneel een aantal beletselen opwerpt voor een echte wederzijdse discussie. Dit zijn punten waarop de rechter niet verder bevraagd kan worden. Bekend is het ‘geheim van de raadkamer’, het feit dat wij niet mogen weten hoe een (consensus)beslissing tot stand is gekomen, maar ook de algehele terughoudendheid van rechters om commentaar te geven op zaken."
"Bedoeld om dit bijzondere instituut in de luwte te houden, maar van die luwte lijkt bij spraakmakende zaken weinig meer over. Het moeten gissen naar de motivaties van rechters levert in die context soms eerder het tegenovergestelde effect op."

Hier het artikel op Sociale Vraagstukken.

Maar worden hier niet soorten burgerstijlen door elkaar gehaald? Wederzijdse discussie is hard nodig en openheid ook. Maar ook de WRR veronderstelt dat de goede kanten van de onafhankelijke rechtspraak algemeen bekend zijn. Er is ook een groep die geen vertrouwen heeft in discussie, maar gewoon rechters in dienst van de overheid wil aannemen en ontslaan. Die waarde van onafhankelijke rechtspraak staat lang niet voor iedereen als een paal bovenwater. Als je dit soort principes niet deelt, is wederzijdse discussie lastig.

Onafhankelijk opereren is leuk als je het zelf kunt doen, maar je moet accepteren dat anderen ook onafhankelijk van jouw eigen mening kunnen opereren. Soms ten laste van jouw mening, maar ten gunste van de samenleving! Dat moet je niet vertellen, dat moeten mensen opnieuw ervaren. Daarom is transparantie zeker nodig, maar niet afdoende. In het artikel wordt wat badinerend gedaan over open dagen en ‘Meet the Judge’-bijeenkomsten. Terecht wordt gesteld dat  Open dagen helpen niet als verontwaardigde burgers – politici voorop – opheldering vragen over de (‘veel te!’) lage straffen die rechters onder het snelrecht uitdeelden aan relschoppers in de voorbije oudejaarsnacht.

Mijn idee: transparantie helpt ook niet. De waarde van de rechtspraak moet ervaren worden in de buurt.

Hier de verkenning van de WRR

Het geloof in de rechtsspraak onderhouden

De rechterlijke organisatie staat onder druk doordat er steeds meer zaken worden aangekaart. We zien vooral schaalvergroting als antwoord. Dat helpt echter niet genoeg. Mediation, geschillencommissies proberen voor eenvoudige zaken snel een oplossing te vinden om zo de toestroom te verminderen. Een buurtrechter zou ook zo'n snelle oplossing kunnen bieden.

Ik mis in de discussie echter dat het hele rechtssysteem uit beeld raakt.

Alle instituties, ook de rechterlijke macht, moeten hun legitimiteit steeds opnieuw onderhouden. Niet alleen door transparant te zijn en zaken uit te leggen, maar ook door meer inzicht te geven in de waarde van onafhankelijke rechtsspraak, los van de politiek, los van de slachtoffers. 

Mensen maken geen kennis met het goede systeem van onafhankelijke vanuit regels opgebouwde uitspraken. Een systeem dat waarborgen biedt voor individuen tegenover machtige groepen en een systeem dat lang lopende conflicten kan beslechten. In landen met juryrechtspraak maken mensen daar wel kennis mee, Ik denk dat een buurtrechter veel kan doen om die denkwijze van onafhankelijke rechtsspraak steeds herkenbaar te houden voor gewone mensen. Zeker nu de samenleving horizontaler is en mensen minder automatisch gezag aanvaarden,

De buurtrechter dus geen populistisch antwoord, maar een manier om de waarde van onafhankelijke rechtsspraak overal te bewijzen. 

Efficiente rechtsspraak

Een van de lastige zaken bij rechtsspraak is dat mensen steeds meer moeite hebben met het afzien van vervolging en steeds meer waarde hechten aan het horen van getuigen op de zitting. Dat geeft aan dat mensen grote waarde hechten aan het hele proces, met zijn inefficiente kanten.

Een extra druk op de rechtsspraak is dat er steeds minder algemeen geaccepteerde codes zijn. Het verdwijnen van de uitleg van dominees, onderwijzers en andere gezaghebbenden in de samenleving zorgt dat mensen voor zichzelf opnieuw de juistheid getoetst willen zien.

Burgers zijn kritischer geworden en laten zich niet meer eenvoudig de wet voorschrijven. Alle autoriteiten moeten beslissingen begrijpelijker  uitleggen en onderbouwen. Dat kost nu tijd en lijkt niet erg efficient, maar is voor het vertrouwen in de rechtsspraak wel van belang.

Pleidooi voor een buurtrechter: toegankelijk en simpel

Ruzie over die grote boom van de buurman die alle zon uit je tuin wegneemt. De slager op de hoek die alle parkeerplekken inpikt met zijn grote bestelbus. Typisch zaken voor de vrederechter, zouden ze in België, Frankrijk en Italië zeggen. "Zo iemand zouden wij in Nederland ook moeten hebben", vindt Emese von Bóné, onderzoeker bij de Erasmus School of Law. "Een soort rijdende rechter dus."

In België en Italië kost een zaak bij de vrederechter 35 euro. In Frankrijk was het zelfs tot 1 oktober 2011 gratis. Sinds 1 oktober betaalt de burger bij de juge de proximité ook 35 euro. Natuurlijk is het ook geld, maar het is niks vergeleken met de griffierechten bij onze kantonrechter.

Lees het artikel hier

Een video over lekenrechtspraak en de buurtrechter.

Een video over lekenrechtspraak en de buurtrechter.



Lekenrechtspraak & de buurtrechter from punkmedia on Vimeo.

Buurtrechter voor kleine problemen met grote gevolgen

Een man heeft een woning tegenover een speeltuin. Hij heeft last van de speelklokken die er in staan. De speeltuin wordt gerund door vrijwilligers, die zeggen dat anderen er geen last van hebben. De beheerder van de speeltuin vindt het geen verschrikkelijk geluid. Er staat nu eenmaal een speeltuin, die geeft geluid, dat weet hij nu eenmaal. “De een vindt het storend, de ander niet”.

De klager voelt zich niet serieus genomen en heeft het idee dat hij getreiterd wordt. Het is dus heel onaangenaam om er over te klagen. Er zijn ook mensen die er geen last van hebben, maar ook mensen die niet durven te klagen. Zie hier een conflict dat moeilijk op te lossen is. Mediation werkt niet, de overlast blijft. Moet deze klager nu echt naar de Rechtbank?

Het is waarschijnlijk een conflict dat niet opgelost zal worden. Het HiiL instituut stelt dat onder duizend volwassenen er jaarlijks tussen de 150 en 450 nieuwe juridische problemen ontstaan. Dan blijkt ook nog dat bijna de helft van de problemen nooit wordt opgelost! Ik vraag mij af of dit probleem daar bij zal horen.

Het is ook een conflict dat in de toekomst vaker zal kunnen opkomen. Bewoners wordt gevraagd om vaker zelf iets in eigen beheer te regelen. Los je dan zulke conflicten niet op, dan zal dat een aanslag doen op de leefbaarheid. Want de verhoudingen kunnen verstoord worden.

Het interessante van de manier waarop dit door de Rijdende Rechter wordt aangepakt is dat de rechter kon zeggen: als jullie niet samen tot een oplossing kunnen komen zal ik een uitspraak doen! Iets wat een mediator niet zou kunnen zeggen. De buurtbewoner zou een civiele procedure moeten starten.

http://gemi.st/14887931

Typisch een voorbeeld waar een buurtrechter uitkomst zou kunnen geven.

De rechtbanken komen juist verder weg te staan en hebben hun blik gericht op efficientie en het wegwerken van wachtlijsten. Daarmee ontstaat een sluimerend onbehagen dat zal groeien als burgers meer zelf gaan beheren. Want welke rechtbank wil nu deze conflicten aanpakken? Ze zijn al overbezet. Daar kan het gevaar ontstaan van een incrowd die klagers maar vervelend vindt. Voor het beschermen van rechten is juist de rechter uitgevonden. En het heeft een belangrijk effect op de buurt: mensenmerken weer dat bescherming van rechten wat anders is dan met de meerderheid beslissen wat er moet gebeuren.

Al met al zal de buurtrechter een onmisbaar element gaan worden van het proces naar meer burgerschap.