Hoera. De gratis lunch (free lunch)
bestaat en hij heet "no cure no pay".
De VVD en PvdA willen het systeem van
no cure no pay voor advocaten invoeren. Het zou de drempel tot het rechtssysteem
verlagen. Van der Steur van de VVD vindt dat “alles onderzocht moet
worden dat kan bijdragen aan een betaalbare rechtsbijstand voor brede
groepen in de samenleving”. Goed bedoeld. Dom plan.
Ard van der Steur |
Het idee is dat toegang tot de rechter
duur is. De mensen voor wie dat een grote drempel is, terwijl ze het
gelijk aan hun kant hebben, kunnen zo gemakkelijker ondersteuning
vinden.
Het lijkt een goed idee, want voor
toegankelijke rechtspraak alle kosten verlagen is duur. En gesubsidieerde toegang heeft
als mogelijk averechts effect dat mensen die kansloos zijn op kosten
van gesubsidieerde rechtspraak blijven proberen.
Het plan van Van der Steur werd in 2005 echter nog afgekeurd
omdat er angst was voor een claimcultuur. Er zitten immers naast de
voordelen ook grote nadelen aan.
Ten eerste de kosten. De kosten van een
toegankelijk rechtssysteem komen in het geval van no cure no pay niet
voor rekening van de samenleving, maar van de mensen die winnen. Er
is geen gratis lunch, ergens moet het uit betaald worden. In de VS
letten de winnaars door de hoge claims niet zo op de kosten en kunnen
advocaten torenhoge honoraria vragen van de mensen die de rechtszaak
winnen. Dat is het eerste bezwaar: het kostenbewustzijn wordt verminderd. Dat vond ik helemaal niet bij de VVD passen. Tweede bezwaar is de druk die het geeft om er niet
zonder advocaat uit te komen. Dat misschien zelfs een groter
bezwaar. Advocaten hebben geen baat bij een oplossing die zonder advocatenhulp voor beide
partijen redelijk uitpakt. Met een rechtszaak kunnen ze misschien wel
meer verdienen.
Is een bonus om de zaak te winnen wel een goede prikkel?
Het gaat bovendien uit van de gedachte
dat geld de beste prikkel is om goed werk te leveren. Ik dacht dat we
met de bonussen nu juist hadden gezien dat het prikkelt tot de
verkeerde initiatieven: stiekem te hoge rekeningen indienen en zo, om die zaak
te compenseren waar je geen geld mee kon verdienen.
Naar het beloningsysteem om de advocaat
hetzelfde financieel belang te geven als de klant is onderzoek
gedaan. De uitkomsten zijn niet gunstig. Ik heb het dan over onderzoek dat is gedaan naar het werken met bonussen in
ondernemingen. Daarbij blijkt dat de intrinsieke motivatie om iets
goed te willen doen wordt vervangen door een extrinsieke motivatie
voor financieel gewin. Dat pakt meestal niet goed uit. Een bekend voorbeeld van de intrinsieke
motivatie iets goed te doen vervangen door de extrinsieke motivatie
is de kinderopvang: de boete op te laat komen. Dit werkte averechts:
juist meer ouders in plaats van minder kwamen hun kind na de
officiële sluitingstijd ophalen. Zij beschouwden de boete als een
financiële overeenkomst en ze zetten emotionele overwegingen opzij.
Bij bloedbanken bleek de prikkel ook niet goed te werken: toen er een beloning
voor donoren werd ingevoerd, kwamen er minder mensen bloed geven. De
motivatie ‘iets goeds te doen voor anderen’ werd weggedrukt door
het besef dat bloed geven gewoon een financiële transactie is.
Klinkt soft, maar wat als het nu
eenmaal zo werkt? Het komt erop neer dat het eigen plichtsgevoel
wordt weggedrukt door rationele overwegingen. Ik zou zeggen: niet
doen. Er zijn betere manieren om de toegang tot de rechter
laagdrempelig te houden.
Gunstig is wel dat de VVD en PvdA
hiermee erkennen dat de toegang tot de rechter onder druk staat.