No cure no pay?

Hoera. De gratis lunch (free lunch) bestaat en hij heet "no cure no pay".

De VVD en PvdA willen het systeem van no cure no pay voor advocaten invoeren. Het zou de drempel tot het rechtssysteem verlagen. Van der Steur van de VVD vindt dat “alles onderzocht moet worden dat kan bijdragen aan een betaalbare rechtsbijstand voor brede groepen in de samenleving”. Goed bedoeld. Dom plan.

Ard van der Steur

Het idee is dat toegang tot de rechter duur is. De mensen voor wie dat een grote drempel is, terwijl ze het gelijk aan hun kant hebben, kunnen zo gemakkelijker ondersteuning vinden. 

Het lijkt een goed idee, want voor toegankelijke rechtspraak alle kosten verlagen is duur. En gesubsidieerde toegang heeft als mogelijk averechts effect dat mensen die kansloos zijn op kosten van gesubsidieerde rechtspraak blijven proberen.

Het plan van Van der Steur werd in 2005 echter nog afgekeurd omdat er angst was voor een claimcultuur. Er zitten immers naast de voordelen ook grote nadelen aan.

Ten eerste de kosten. De kosten van een toegankelijk rechtssysteem komen in het geval van no cure no pay niet voor rekening van de samenleving, maar van de mensen die winnen. Er is geen gratis lunch, ergens moet het uit betaald worden. In de VS letten de winnaars door de hoge claims niet zo op de kosten en kunnen advocaten torenhoge honoraria vragen van de mensen die de rechtszaak winnen. Dat is het eerste bezwaar: het kostenbewustzijn wordt verminderd. Dat vond ik helemaal niet bij de VVD passen. Tweede bezwaar is de druk die het geeft om er niet zonder advocaat uit te komen. Dat misschien zelfs een groter bezwaar. Advocaten hebben geen baat bij een oplossing die zonder advocatenhulp voor beide partijen redelijk uitpakt. Met een rechtszaak kunnen ze misschien wel meer verdienen.

Is een bonus om de zaak te winnen wel een goede prikkel?

Het gaat bovendien uit van de gedachte dat geld de beste prikkel is om goed werk te leveren. Ik dacht dat we met de bonussen nu juist hadden gezien dat het prikkelt tot de verkeerde initiatieven: stiekem te hoge rekeningen indienen en zo, om die zaak te compenseren waar je geen geld mee kon verdienen.

Naar het beloningsysteem om de advocaat hetzelfde financieel belang te geven als de klant is onderzoek gedaan. De uitkomsten zijn niet gunstig. Ik heb het dan over onderzoek dat is gedaan naar het werken met bonussen in ondernemingen. Daarbij blijkt dat de intrinsieke motivatie om iets goed te willen doen wordt vervangen door een extrinsieke motivatie voor financieel gewin. Dat pakt meestal niet goed uit. Een bekend voorbeeld van de intrinsieke motivatie iets goed te doen vervangen door de extrinsieke motivatie is de kinderopvang: de boete op te laat komen. Dit werkte averechts: juist meer ouders in plaats van minder kwamen hun kind na de officiële sluitingstijd ophalen. Zij beschouwden de boete als een financiële overeenkomst en ze zetten emotionele overwegingen opzij. 

Bij bloedbanken bleek de prikkel ook niet goed te werken: toen er een beloning voor donoren werd ingevoerd, kwamen er minder mensen bloed geven. De motivatie ‘iets goeds te doen voor anderen’ werd weggedrukt door het besef dat bloed geven gewoon een financiële transactie is.

Klinkt soft, maar wat als het nu eenmaal zo werkt? Het komt erop neer dat het eigen plichtsgevoel wordt weggedrukt door rationele overwegingen. Ik zou zeggen: niet doen. Er zijn betere manieren om de toegang tot de rechter laagdrempelig te houden.

Gunstig is wel dat de VVD en PvdA hiermee erkennen dat de toegang tot de rechter onder druk staat.